Emoties komen uit het Brein, niet uit het Hart

Sinds mijn boek ‘Wij zijn ons Hart’ uit kwam lijken er steeds meer mensen te zijn die er vanuit gaan dat (hun) emoties uit het hart komen. Sommige feitelijke ‘emobakken’ denken dat hun emotionele beleving en hun emotioneel gestuurd gedrag betekent dat ze leven vanuit hun hart. En dat is een ernstige misvatting. 

Emoties zijn een ‘produkt’ van het brein! Altijd. Sterker nog: emoties spelen hun rol op het niveau van het onderbrein. Emoties zetten de mens aan om in beweging te komen. Het woord ‘emotie’ staat letterlijk voor verwarring, beroering, opschudding. Ons bovenbrein is er vervolgens om emoties te verwerken in ons denken en op het hoogste brein-niveau tot goed en weldoordacht gedrag te komen. We noemen dat Emotionele Intelligentie.

Wie wel eens een presentatie heeft bijgewoond van Anneke van der Plaats kent haar model van ‘de vier lagen van het brein’ en daarin staan emoties duidelijk op laag twee in het onderbrein (zie hiernaast). Verreweg de meeste emoties, en impulsief en ondoordacht gedrag dat daaruit voortkomt, vindt zijn oorsprong in angst. Omdat bij mensen met ernstige dementie het bovenbrein minder goed of slecht werkt zien we in hun gedrag vaak die bron (angst) terug, en is het dus de uitdaging om voor hen de angst die zij beleven te verminderen, maar dat is een ander onderwerp. Er zijn ook emoties die niet op angst of op als negatief ervaren prikkels zijn gebaseerd. Neem muziek: wie zichzelf een beetje open zet voor muziek die je juist heel mooi vindt zal merken dat muziek je kan ‘ontroeren’ of ‘raken’ of hoe je dat ook wilt noemen, maar ook dat is een emotie (beroering) en een produkt van het onderbrein. Zowel angst als het tegenovergestelde daarvan (bekoring, aantrekking, prettig) wat genoegen heet komen uit het onderbrein. De grote overeenkomst tussen angst en genoegen is dat ze beiden een reactie vanuit het onderbrein zijn op prikkels, en een feitelijk ‘instinctmatig niet overdacht oordeel‘ zijn. Sommige prikkels krijgen een negatief ‘oordeel’: we voelen angst. Andere prikkels krijgen een positief ‘oordeel’: we voelen genoegen, genegenheid.

De amygdala (bovenin laag 2) bepaalt op basis van deze simpele tweedeling in de emotie-‘kleur’ of die aan het werk moet: de amygdala doet dat alleen bij een negatief ‘oordeel’; bij angst dus. Dan zijn er vijf gedragsreacties mogelijk waarvan we er allemaal twee zeker kennen: #1 vluchten en #2 vechten. (De andere drie zijn #3 flauwvallen, #4 verstarren en #5 overgangsgedrag. Deze vijf noem ik ook wel de 5 F-fen: Fight, Flight, Faint, Freeze en Fidge. Maar ook dat is weer een ander onderwerp.)

Bij een positief oordeel (genoegen, genegenheid) wordt de amygdala omzeild en zien we gedrag dat het beleefde genoegen en de ervaren genegenheid bevestigd; uitdrukt. In de belevingsgerichte zorg voor mensen met dementie zijn onze alerte inspanningen daarom vooral gericht op het voorkomen van angst en van gedrag dat daaruit voortkomt. En op het laten ontstaan van positieve emoties vanuit genoegen en genegenheid en van gedrag dat uit het zich zo prettig en gelukkig voelen voortkomt.

Er bestaat en groot onderscheid tussen genoegen, genegenheid, affectie aan de ene kant en liefde aan de andere kant, alhoewel heel veel mensen die begrippen door elkaar heen halen en gebruiken. Liefde is geen emotie maar een eigenschap en uitdrukking van spiritualiteit. Liefde is altijd onvoorwaardelijk en wordt vanuit het hart ‘boven’ alles wat in het brein speelt over de hele stoffelijke mens gelegd. De emoties die door bepaalde omstandigheden rond (echte) liefde bij ons getriggerd kunnen worden staan helemaal los van die liefde zelf; die gevoelens, die emoties zijn secondair en komen uit ons brein en gaan nooit over (echte) liefde maar over omstandigheden en over ons ego. Deze verschillen tussen liefde (hart) en hoofd (emoties) zijn het terrein waar de dichters hun pennen op stuk schrijven. In mijn boek maak ik eenvoudig verschil tussen Hartmensen en Hoofdmensen.

Dat is niet hetzelfde verschil als tussen ‘voelers’ en ‘denkers’, want dat zijn dus beide Hoofdmensen. Hartmensen staan ‘hoger’; ze sturen zichzelf en hun gedrag vanuit (onvoorwaardelijke) Liefde, vanuit spiritualiteit.

Het is aan Hoofdmensen bijna net zo moeilijk uit te leggen wat Liefde is, en wat het verschil is tussen Liefde en hetgeen zij liefde noemen wanneer ze genoegen, genegenheid, affectie voelen, en zelfs verlangen, als het is om aan iemand die nog nooit zout geproefd heeft uit te leggen hoe zout smaakt. De gelukzaligheid die Hartmensen ervaren bij de aansturing vanuit Liefde, en de resultaten daarvan in de stoffelijke wereld, zullen bij hen emoties kunnen oproepen die dezelfde zijn als die Hoofdmensen ervaren (maar dan zonder die gelukzaligheid).